Мыр тхыгъэ мор бзэхэмкIэ щыI: Türkçe For the sake of viewer convenience, the content is shown below in the alternative language. You may click the link to switch the active language.

M. Uğur Nemlioğu
Yüksek Lisans Öğrencisi

Düzce Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü
Çerkes Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı

Düzce, Haziran 2017

 

Özet:

Türkiye’de ilk olarak akademik düzeyde bir Adıgece (Çerkesçe) eğitimi Düzce Üniversitesinin Fen Edebiyat Fakültesinde açılan ve Lisans düzeyinde eğitim veren Kafkas Dilleri ve Kültürleri Bölümü Çerkes Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı ile başlamıştır. İlk olarak 2013-2014 öğretim yılında ek kontenjan yerleştirmeleri ile öğrencilerine kapılarını açan bu bölüm bu yıl ilk mezunlarını veriyor. 2014-2015 Öğretim yılı Bahar döneminde Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde açılan Çerkes Dili ve Edebiyatı Yüksek lisans programı da bu yılın sonunda yani 2017-2018 öğretim yılı Güz döneminin sonunda ilk mezunlarını verecek.

Her yıl yerleştirme sonuçlarında 20+1 kontenjanı dolduran bölümde bugün devam eden 71’i lisans 20’si Yüksek Lisans öğrencisi olmak üzere toplam 91 öğrencisi bulunmaktadır. Bu öğrencilerin demografik yapısına bakıldığında etnik olarak Çerkes kökenliler kadar Çerkes kökenli olmayan öğrenciler de bölüme ilgi göstermektedirler. (Nemlioğlu, 2016, s. 194)

Anahtar Kelimeler: Düzce Üniversitesi, Kafkas Dilleri ve Kültürleri Bölümü, Çerkes Dili ve Edebiyatı, Çerkesçe, Adıgece, Çerkesçe öğrencileri, Adıgece öğrencileri

 

 

İÇİNDEKİLER:

DÜNDEN BUGÜNE KAFKAS DİLLERİ ve KÜLTÜRLERİ BÖLÜMÜ ÇERKES DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI. 1

Özet 1

GİRİŞ. 2

ÖĞRETİM KADROSU ve FİZİKSEL İMKANLAR.. 2

BÖLÜMDE ÖĞRENİM GÖREN ÖĞRENCİLER ve YILLARA GÖRE DEĞİŞİM… 3

EĞİTİM-ÖĞRETİMİN İÇERİĞİ ve FAALİYETLER.. 3

MEZUNLAR İÇİN OLANAKLAR.. 4

SONUÇ.. 5

KAYNAKLAR: 5

 

 

GİRİŞ:

Rus-Kafkas savaşlarının (1763-1864) 21 Mayıs 1864 tarihinde Çarlık Rusyası tarafından kazanılmasının ardından Osmanlı topraklarına sürülen Adıgeler (Çerkesler) bugün dünyada 40-50 civarı ülkede dağınık olarak yaşamaktadırlar (Nemlioğlu, Çerkes Diyasporasının Bugünü, 2016, s. 351). Diasporada yaşan Çerkeslerin en çoğu bugün Türkiye’de olup tamamı kuruluşundan beri Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşı olarak ikamet etmektedirler. (Nemlioğlu, 2016, s. 354)

2000’li yıllarda gelişen Türkiye siyasetinde 2009’da başlayan Demokratik Açılım Süreci[1] ile yaşanan gelişmeler sayesinde Anadolu’da bugün halen yaşayan, Çerkesce, Abazaca, Gürcüce, Lazca, Zazaca, Kürtçe gibi diller, 2012-2013 öğretim yılında Milli Eğitim Bakanlığı tarafından müfredata konulan Yaşayan Diller ve Lehçeler adlı dersler orta öğretimde öğrencilere verilmeye başlandı.

Bu gelişmeler ışığında Düzce Ünviversitesi de bir ilke imza atarak Fen Edebiyat Fakültesinde bulunan Kafkas Dilleri ve Kültürleri bölümünü hayata geçirmiştir. Bu çalışmada, bünyesinde Çerkes Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı ve Gürcü Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı olarak iki anabilim dalı bulunan bölümle ilgili olarak, Çerkes Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı’nın gelişme süreci değerlendirilmeye çalışılmıştır.

ÖĞRETİM KADROSU ve FİZİKSEL İMKANLAR

Üniversitenin senato kararı ile YÖK’e yapılan başvurunun onaylandığı 2012 yılında, Türkiye’de bu konuda yetişmiş akademik kadrolar henüz bulunmuyordu. Bu nedenle eğitim öğretime başlanabilmesi için, dönemin Rektörü olan Prof. Dr. Funda Sivrikaya Şerifoğlu, dönemin Fen Edebiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. İlhan Genç, Yabancı Diller Yüksekokulu Müdürü Yrd. Doç. Dr. Yusuf Şen ve dönemin Düzce Adıge (Çerkes) Kültür Derneği Başkanı Murat Caymaz’dan oluşan bir heyetle Rusya Federasyonu Adıge Cumhuriyetine gidilerek Adıge Devlet Üniversitesi ile Düzce Üniversitesi arasında bir protokol imzalanmıştır. (Altın, 2016, s. 28) Protokol kapsamında ilk yıl için biri profesör ve ikisi doçent statüsünde 3 öğretim üyesi sözleşmeli olarak Çerkes Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalında görevlendirilmiştir. Eğitim öğretimin başladığı ve ilk öğrencilerinin kabul edildiği 2013-2014 öğretim yılında yüksek lisans için de hazırlıklara başlanmış ve bölüm başkanlığını yürütmek üzere TC vatandaşı olan bir kadroya daha ihtiyaç duyulmuştur. Bu vesileyle yardımcı doçent statüsünde bir öğretim üyesi daha alınarak çalışmalara hız verilmiştir. Takip eden yılda gerek öğrenci sayısının artması gerekse yüksek lisans eğitiminin de başlaması nedeniyle artan öğretim üyesi ihtiyacını karşılamak için Adıge Cumhuriyeti Üniversitesinden doçent statüsünde bir etimolog daha kadroya eklenerek öğretim elemanı sayısı beşe ulaşmıştır. Bölümde 2017 yılı bahar döneminde atanan bir de araştırma görevlisi bulunmaktadır. Ünvanları ile birlikte bu öğretim elemanlarının adları: Prof. Dr. Mira Khachemizova, Doç. Dr. Mira Unarakova, Doç. Dr. Ruzana Doleva, Doç. Dr. Susana Shkhalakhova, Yrd. Doç. Dr. Fehmi Altın, Ar. Gör. Semra Yılmaz.

Öğrenciler Düzce Ü. Konuralp Kampüsünde bulunan Fen Edebiyat fakültesi dersliklerinde öğrenim görüyorlar. Kampüsteki tüm sosyal imkanlardan yararlanabilmelerinin yanında bölüme ait bir bilgisayar laboratuvarı da bulunmakta. Kabardin Tekstil firmasının katkıları ile ve Adıge Devlet Üniversitesi Rektörününde bulunduğu bir açılış töreni ile bölümde kazandırılan laboratuvarda öğrenciler uygulama derslerini görebildikleri gibi ödev ve araştırmaları için de bu imkândan yararlanabilmekteler.

BÖLÜMDE ÖĞRENİM GÖREN ÖĞRENCİLER ve YILLARA GÖRE DEĞİŞİM

İlk olarak 2013-2014 öğretim yılında Ek Kontenjan yerleştirmeleriyle eğitim-öğretime başlanan bölümün 20+1[2] öğrenci kontenjanı bulunmaktadır. ÖSYM’nin yerleştirme sonuçlarına göre her yıl bu kontenjanlar dolmakta olup yerleştirme taban ve tavan puanları yıllara göre aşağıdaki tabloda belirtildiği gibi gerçekleşmiştir.

Tablo 1: Düzce Ü. Çerkes Dili ve Edebiyatı Yıllara Göre Taban Puanları (basarisiralamalari.com, 2017)
Öğretim Yılı	Kon.	Yerleşen	Puan Türü	En Küçük	En Büyük	Ortalama Puan Art.
2014-2015	21	21	TS-2	269,75008	328,91909	———
2015-2016	21	21	TS-2	285,18970	326,34755	5,14827
2016-2017	21	21	TS-2	299,82379	349,74991	30,7194

 

Bölümde bugün hali hazırda devam eden 71’i Lisans 20’si Yüksek Lisans düzeyinde toplam 91 öğrenci öğrenim görmektedir. Bugün devam eden öğrenciler olarak 1.nci sınıfta 19, 2.nci sınıfta 18, 3. Sınıfta 18 ve 4. Sınıfta 16 öğrenci öğrenim görmektedirler.

2014-2015 Bahar döneminde başlayan Yüksek Lisans için o yıl 10 öğrenci kontenjanı için 21 aday Bilim Sınavına girmişti. Kazanan 10 öğrenciden 8’i bu yıl bitirme tezlerini hazırlıyorlar.

2015-2016 Bahar döneminde açılan Yüksek Lisans için ise 13 kontenjan belirlenmişti. Kaydolan ve derslere başlayan bu on üç öğrenciden 12 si hazırlık derslerini bitirmişlerdir ve branş derslerini almaktadırlar.

İlk yıl ek kontenjan ile yerleştirilenlerden devam eden 16 öğrenci ile 2014-2015 Bahar döneminde Yüksek Lisans yapmaya hak kazanan 10 öğrenciden devam eden 8’inin 2017 yılı sonuna kadar mezun olmaları beklenmektedir. [3]

EĞİTİM-ÖĞRETİMİN İÇERİĞİ ve FAALİYETLER

Çerkes Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı’nın ders içerikleri Çerkes Dili Dilbilimcileri ve Toplum Dilbilimcileri yetiştirmek hedefi ile planlanmıştır. Öğrencilere ilk yıl Çerkesçe okuma yazma, dinleme konuşma becerilerini geliştirecek derslerin yanında temel düzeyde İngilizce de öğretilmektedir. İkinci yıldan itibaren ağırlıklı bir Rusça öğrenimi de verilen bölümde dilbilim dersleri, gramer dersleri ile birlikte Çerkes Tarihi ve Çerkes Kültürü dersleri de verilmektedir. Son sınıfta olan öğrenciler isteğe bağlı olarak Pedagojik Formasyon dersleri de alabilmektedirler.

Adıge Cumhuriyetinin de resmi dili olan ve Batı Çerkesçesi diye tanınan diyalekt ile verilen Çerkesçe dersleri yine Adıge Cumhuriyetinin resmi alfabesi ile öğretilmektedir. Bu dil Cemguy şivesi üzerine geliştirilmiş olmakla birlikte Türkiye’de yaşayan Çerkesler arasında oldukça yaygın kullanılan şiveler olan Şapsığ ve Abzah şiveleri başta olmak üzere yaklaşık 8-9 Çerkesce şivesinin karmasından oluşmuştur. Kullanılan alfabe 66 harften oluşmakta olup Çerkesçe’nin batı veya doğu tüm şivelerinin kullandığı sesleri de içinde barındırmaktadır.

Çerkes Dili öğrencileri okulda gördükleri derslerin yanında ödevleri veya bitirme tezlerinin konularına bağlı olarak saha çalışmaları ve araştırmalar da yürütmektedirler. Bölüm öğrencileri tarafından kurulan 2 ayrı öğrenci topluluğu, dil, tarih ve kültür alanlarında çalışmalar yapmaktadırlar. Öğrencilerin gelişimini desteklemek ve konularında uzmanlaşmalarına katkı sağlamak için her dönem çeşitli etkinlikler, özel günler, konferans ve seminerler düzenlenmektedir. Düzenlenen konferanslarda yurt içinden ve yurt dışından gelen uzman kişiler, kendi alanlarında yaptıkları sunumlarla bölüm öğrencilerinin gelişimine önemli katkılar sağlamaktadırlar. Bu bağlamda üniversitenin çeşitli konferans salonlarında birçok konferans düzenlenmiş olup, ilki 2016 yılının mayıs ayında gerçekleştirilen bir de uluslararası sempozyum düzenlenmiştir. AF2016 Adıge Filolojisi Güncel Konular adıyla gerçekleştirilen sempozyuma Kanada’dan Rusya Federasyonuna birçok ülkeden katılım sağlanmış, bilim adına önemli bilgiler derlenerek basılı hale getirilmiştir.

Ayrıca Yüksek Lisans öğrencilerinin yurt içinde ve yurt dışında çeşitli konferans, sempozyum ve benzeri bilimsel etkinliklere katılmaları teşvik edilmekte ve Danışman hocaları aracılığıyla yine bölüm tarafından desteklenmektedir. Bu çerçevede öğrencilerin yaptıkları çalışmalar, yurt içinde ve dışında bulunan çeşitli yayınlarda yer almış bulunmaktadır.

MEZUNLAR İÇİN OLANAKLAR

İlk olarak Milli Eğitim okullarında orta öğretimde seçmeli ders olarak verilen Yaşayan Diller ve Lehçeler – Adıgece dersleri için öğretmen ihtiyacı bulunmaktadır. Bölümden mezun olan ve Pedagojik Formasyon alan öğrenciler bu kapsamda Milli Eğitim okullarında veya İl/İlçe Milli Eğitim Müdürlüklerinde kadrolu olarak çalışma imkanı bulabileceklerdir. KAFFED[4] Yönetim Kurulu Üyesi Ersin Özen’in verdiği bilgiye göre[5] Hayatboyu Öğrenim Genel Müdürlüğü tarafından 1 Ekim 2017 tarihinden itibaren Halk Eğitim Merkezlerinde veya Kültür Derneklerinde Çerkesçe Kurslarının açılabilecektir ve bu kurslar için görevlendirilecek öğretmenlerin de yine ilgili makamlarca ücretli olarak çalıştırılacaklardır. Türkiye’de Çerkes nüfusunun yoğun olduğu illerde bu kursların açılacağı ve öğretmen ihtiyacı doğacağı da öngörülmektedir. Bugün Türkiye’de Çerkeslerin yoğun yaşadığı yerler olarak Ankara, İstanbul, Düzce, Bolu, Sakarya, Kocaeli, Çorum, Kütahya, Mersin, Bursa, Balıkesir, Eskişehir, Çanakkale, Kayseri, Sivas, Yalova, Samsun, İzmir, Antalya, Maraş, Adana, Tokat gibi birçok illerimiz sayılabilir.

Bunların yanı sıra bölümün mezunları özel sektörde, gelişen Türkiye ekonomisinde özellikle Kafkasya bölgesi ile ticaret yapan firmalarda, turizm sektöründe, tercümanlık ofislerinde iş bulma imkanlarına sahip olabileceklerdir. Ayrıca devlet sektöründe Kültür ve Turizm Bakanlığı ve bakanlığa bağlı kuruluşlarda, Dış İşleri Bakanlığına bağlı çeşitli birimlerde görev alma imkanları da olasıdır.

Ayrıca akademik çalışmaları seven ve bilim insanı olmayı hedefleyerek yüksek lisans yapmak isteyen öğrenciler başarılı olmaları durumunda yurt içinde ve yurt dışında bulunan üniversitelerde ve bunların enstitülerinde Araştırıma Görevlisi, Öğretim Görevlisi gibi kadrolarda da görev alabilme imkanına sahiptirler.

SONUÇ

Düzce Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi’nde açılan Kafkas Dilleri ve Kültürleri Bölümü Çerkes Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, faaliyete geçtiği günden bugüne gelişerek Türkiye’nin eğitim öğretim alanında önemli bir açığı doldurmaya devam etmektedir. Her yıl daha çok öğrencinin ilgi gösterdiği bölümde yalnızca ders anlatılmayıp, beraberinde yürütülen bilimsel faaliyetler sayesinde Türkiye’nin bilim dünyasına da önemli katkılar sunmakta, üniversitenin ve dolayısıyla ülkemizin, uluslararası bilim dünyasında tanıtımına da destek olmaktadır.

Bugün birçok ilimizde orta öğretimde açılmış olan Adıgece seçmeli ders sınıfları Çerkesçeyi anadili olarak bilen ve başka branşların öğretmeni olan öğretmenler tarafından verilmeye çalışılmaktadır. Dersler, KAFFED tarafından eğitimcilerle çalışılarak hazırlanan ve Milli Eğitim Bakanlığınca onaylanan müfredat ve eğitim materyalleri ile verilmektedir. Her ne kadar işlevsel ve iyi hazırlanmış materyaller de olsalar mutlaka geliştirilmeli, yeni ihtiyaçlar doğrultusunda eğitimin verimliliğinin artması sağlanmaya çalışılmalıdır. Bu çalışmalarda eğitim ve öğretimde birlik anlayışıyla, bu alanda bilimsel faaliyetleri akademik düzeyde yürüten Düzce Üniversitesi Çerkes Dili ve Edebiyatı’nın yetiştirmekte olduğu bilim insanlarının ve onları yetiştiren bilim insanlarının desteği de alınmalıdır.

Bölüme olan ilginin her yıl artıyor olması, bugün aynı alanda başka üniversitelerimizin de girişimde bulunmasını ihtiyaç haline getirmektedir. Bu doğrultuda başka üniversitelerin Çerkes Dili alanında yapacağı yatırımlar, mevcut bölümün de gelişmesine katkı sağlayacak, verimliliğinin artmasına destek olacaktır.

Yukarıdaki tabloda görüldüğü üzere her yıl ÖSYM tarafından yapılan yerleştirmelerde bölümün taban puanları artış göstermektedir. Bu aynı zamanda bölümü tercih eden ancak puanı yetmediği için bu bölüme yerleştirilmeyen başka öğrencilerin de olduğunun kanıtıdır. Yerleşemeyen bu öğrenciler için Türkiye’de yalnızca Düzce Üniversitesinde bulunan bu bölümün kontenjanını arttırarak bir çözüm aranabilir. Ancak bu iyi bir yöntem olmaz. Çünkü üniversitede sınıflardaki öğrenci sayısı eğitimin kalitesine etki etmektedir. Bir de bir derste ders yapılan hafta sayısı, sınav ve ödev sayısı da verimde etkili kriterlerdir (Ağıralioğlu, 2012). Bu beraberinde öğretim üyesi başına öğrenci sayısının da yükselmesine sebep olacaktır. Benzer şekilde bu da mevcut eğitim ve öğretimin kalitesini düşürecektir (Ağıralioğlu, 2012). Bu sebeplerden ötürü bu alandaki ihtiyacı karşılamak için en az bir üniversitede daha aynı içerikte bir bölümün açılması tercih edilmesi gereken çözümdür.

KAYNAKLAR:

Ağıralioğlu, N. (2012). Türkiye’de Üniversitelerin Kalitesini Belirlemek İçin Bir Yaklaşım. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 3, s. 147-165. doi:10.5961/jhes.2012.046

Altın, F. (2016). Düzce Üniversitesinde Çerkes Dili ve Edebiyatının Gelişmesi ve Türkiye’nin Sosyo-Kültürel Alanda Toplumsal Gelişmesine Yeni Katkıları. AF2016 Adıge Filolojisi – Güncel Konular (s. 25-45). Düzce: APRA Yayıncılık.

basarisiralamalari.com. (2017). Çerkez Dili ve Edebiyatı Bölümü 2016 2017 Başarı Sıralaması Taban Puanları. 05 31, 2017 tarihinde www.basarisiralamalari.com: https://www.basarisiralamalari.com/cerkez-dili-ve-edebiyati-bolumu-2016-2017-basari-siralamasi-taban-puanlari/ adresinden alındı

Nemlioğlu, M. U. (2016). Çerkes Diyasporasının Bugünü. AF2016 Adıge Filolojisi – Güncel Konular (s. 350-365). Düzce: APRA Yayıncılık.

Nemlioğlu, M. U. (2016). The Demographics and Interest of The Circassian Language and Literature Students in Circassian Language. Язык, Письменность и Алфавит: Актуалные Проблэмы Их Взаимодействия (s. 191-198). Maykop: Adıge Devlet Üniversitesi.

 

DİPNOTLAR:

[1] Adalet ve Kalkınma Partisi tarafından 2009 yılında başlatılan çözüm süreci.

[2] 20 normal 1 okul birincisi kontenjanı

[3] Devam eden öğrenci bilgileri Fen Edebiyat Fakültesi Öğrenci İşlerinden, tarafımdan 16.05.2017 tarihinde alınan bilgilere istinaden düzenlenmiştir.

[4] Kafkas Dernekleri Federasyonu, Ankara

[5] Ersin Özen’den alınan bilgiler 04.06.2017 tarihinde telefon ile yapılan görüşmede elde edilmiştir.